Ερατοσθένης, η κινητή βιβλιοθήκη

Ο Έλληνας πανεπιστήμονας Ερατοσθένης γεννήθηκε τον 3ο π.Χ. αιώνα στην Κυρήνη, την ελληνική αποικία της Λιβύης. Λόγω της σοφίας του, του έδωσαν το παρατσούκλι & «κινητή βιβλιοθήκη». Ο Φαραώ της Αιγύπτου τού ανέθεσε τη διεύθυνση της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Ήταν μεταξύ άλλων αστρονόμος, μαθηματικός, γεωγράφος και ποιητής. Έμεινε στην ιστορία για την ακριβή καταμέτρηση της περιμέτρου της γης. Το ντοκιμαντέρ περιγράφει τη συγκλονιστική περιπέτεια της ζωής και του έργου του Ερατοσθένη στις πόλεις όπου έζησε, την Κυρήνη και την Αλεξάνδρεια. Για το έργο του Ερατοσθένη μιλάει ο καθηγητής Ευτύχης Παπαδοπετράκης.

Σημειώσεις

Το ιστορικού περιεχομένου ντοκιμαντέρ απευθύνεται στους μαθητές της Ε’ και ΣΤ’ τάξης του Δημοτικού, καθώς και στους μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου. Η ταινία περιγράφει την ζωή και το επιστημονικό έργο του Ερατοσθένη στις πόλεις όπου έζησε, την Κυρήνη, (την ελληνική αποικία της Λιβύης), και την Αλεξάνδρεια. Ο Ερατοσθένης, μεταξύ άλλων, ήταν μαθηματικός, αστρονόμος, γεωγράφος και ποιητής. Δεν είναι τυχαίο που λόγω της μεγάλης σοφίας του, το παρατσούκλι του ήταν «κινητή βιβλιοθήκη». 

Με την βοήθεια του πανεπιστημιακού καθηγητή, Ευτύχη Παπαδοπετράκη, η ταινία «ταξιδεύει» τους μαθητές μέσα στον χρόνο όπου η ιστορία και τα γεγονότα έπαιξαν ένα καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της επιστήμης και των τεχνών.

Εκπαιδευτικό υλικό

• Αναλόγως την ηλικιακή όμάδα όπου ανήκουν οι μαθητές (Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) προτείνεται μία συζήτηση γύρω από την ζωή και το έργο του Ερατοσθένη, καθώς και το έργο άλλων προσωπικοτήτων της εποχής, όπως ήταν ο Αρχιμήδης.

• Προτείνεται, επίσης, μία συζήτηση με θέμα την δημιουργία των Ελληνικών αποικιών και την ίδρυση πόλεων στις παράλιες περιοχές.

Προτεινόμενες δράσεις

• Αναλόγως την ηλικιακή όμάδα όπου ανήκουν οι μαθητές (Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) τους ζητάμε να βρουν πληροφορίες και να τις παρουσιάσουν στην τάξη για τον Ερατοσθένη, την Αλεξανδρινή φιλόσοφο Υπατία, την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας κατά τους αρχαίους χρόνους και σήμερα και για το Αρχαιολογικό Μουσείο Τρίπολης στην Λιβύη.

Προτεινόμενες ερωτήσεις-απαντήσεις

• Ποιον αιώνα οι αρχαίοι Έλληνες άρχισαν να αναζητούν τόπους πέρα από τον Ελλαδικό χώρο;

Τον 8ο-7ο αιώνα π.Χ.

• Για ποιον λόγο συνέβη αυτό;

Συνέβη ως αποτέλεσμα της «στενοχωρίας», λόγω της αύξησης του πληθυσμού. Κατά την αρχαιοελληνική έννοια της λέξης, «στενοχωρία» είναι η στενότητα του χώρου.

• Ποιος ήταν ο χρησμός του Μαντείου των Δελφών για τους κατοίκους της Σαντορίνης;

Η Πυθία τους υπέδειξε να κατευθυνθούν προς την Λιβύη.

• Τί έκαναν τότε οι Θηραίοι;

Έριξαν κλήρο για να επιλεγούν δύο νέοι από κάθε οικογένεια. Έτσι, στο σύνολο 200 άντρες πήραν τον δρόμο της ξενιτιάς.

• Τί συνέβη όταν οι 200 άντρες αναγκάστηκαν να επιστρέψουν λόγω των δυσμενών συνθηκών που συνάντησαν;

Κυνηγήθηκαν από τους συμπατριώτες τους και έτσι αναγκάστηκαν να φύγουν ξανά.

• Πού εγκαταστάθηκαν οι 200 άντρες;

Εγκαταστάθηκαν στα παράλια της Λιβύης, αλλάζοντας την ζωή της περιοχής. Αυτό είχε  αντίκτυπο στον πολιτισμό ολόκληρης της Μεσογείου.

• Πού δημιουργούσαν αποικίες οι αρχαίοι Έλληνες και για ποιον λόγο;

Σε παράλιες περιοχές, γιατί η μοναδική εμπορική, (και όχι μόνο), επικοινωνία ήταν η θαλάσσια με τα πλοία.

• Ποιες τέχνες μετέδωσαν οι Θηραίοι στους ντόπιους και στους απογόνους τους;

Μετέδωσαν την τέχνη της αρχιτεκτονικής και της γλυπτικής. Με τον τρόπο αυτό κτίστηκε η πόλη της Κυρήνης.

• Εν συνεχεία, ποιες άλλες πόλεις ίδρυσαν οι Έλληνες;

Οι Έλληνες ίδρυσαν τέσσερις ακόμη πόλεις: την Βάρκη, τις Ευεσπερίδες, (σημερινή Βεγγάζη), την Ταύχειρα και την Απολλωνία, (λιμάνι Κυρήνης).

• Πώς έχουν μείνει στην ιστορία οι πόλεις αυτές;

Έχουν μείνει στην ιστορία ως «Κυρηναϊκή Πεντάπολις».

• Αναφέρετε ορισμένους από τους επιστήμονες, καλλιτέχνες και αθλητές που μεγάλωσαν και μεγαλούργησαν στις προαναφερόμενες πόλεις.

Ευρυδάμας, (Ολυμπιονίκης παλαιστής), Αρίστιππος ο Κυρηναίος, (φιλόσοφος και ιδρυτής της Κυρηναϊκής Φιλοσοφικής Σχολής), Θεόδωρος ο Κυρηναίος, (μαθηματικός), Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, (ποιητής) και πολλοί άλλοι.

• Πότε γεννήθηκε και πέθανε ο Ερατοσθένης;

Γεννήθηκε το 276 π.Χ. στην Κυρήνη και πέθανε το 194 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

• Τί συνέβη στον Ερατοσθένη το 195 π.Χ.;

Έχασε την όρασή του. Για τον λόγο αυτό λέγεται ότι αυτοκτόνησε έναν χρόνο αργότερα, αρνούμενος να σιτιστεί.

• Τί ήταν ο Ερατοσθένης;

Ο Ερατοσθένης ήταν μαθηματικός, γεωγράφος, αστρονόμος, φιλόσοφος και ποιητής.

• Πώς αλλιώς ήταν γνωστός ο Ερατοσθένης;

Ήταν γνωστός ως «πένταθλον», παρομοιαζοντάς τον με τους αθλητές για το εύρος των γνώσεών του.

• Ποιο ήταν το παρασούκλι του Ερατοσθένη;

Ήταν «κινητή βιβλιοθήκη», λόγω της σοφίας του.

• Μέχρι πού έφτασε η φήμη του Ερατοσθένη;

Έφτασε μέχρι τον Φαραώ Πτολεμαίο τον Γ’ τον Ευεργέτη, ο οποίος τον όρισε βιβλιοθηκάριο στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας-το πιο αξιοσέβαστο πνευματικό κέντρο στον κόσμο.

• Πώς αποκαλούσαν οι αρχαίοι την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας;

Την αποκαλούσαν «το ιατρείο της ψυχής».

• Πόσα ήταν τα κύρια έργα του Ερατοσθένη;

Τα κύρια έργα του Ερατοσθένη ήταν 50, δυστυχώς, όμως, κείμενα του για την φιλοσοφία, καθώς και ένα ποίημά του, έχουν χαθεί.

• Τί αφορούσε η πραγματεία του, αποτελούμενη από 12 βιβλία;

Αφορούσε την Αρχαία Κωμωδία.

• Ποια είναι η πιο γνωστή εργασία του Ερατοσθένη;

Είναι η «Γεωγραφία». Αυτός ήταν που επινόησε την ορολογία και την κατηγορία. Σε αυτή την εργασία σχεδίασε τον χάρτη όλου του τότε γνωστού κόσμου.

• Με ποιον ήταν φίλος ο Ερατοσθένης;

Ήταν φίλος με τον Αρχιμήδη.

• Τί εφηύρε ο Εραοσθένης;

Εφηύρε τον σφαιρικό αστρολάβο που τον χρησιμοποιούσαν ευρέως μέχρι την εφέυρεση του πλανηταρίου, τον 18ο αιώνα.

• Ποιος μίλησε πρώτος για την σφαιρικότητα του κόσμου;

Ο Αναξίμανδρος, μαθητής του Θαλή, (ο οποίος πίστευε ότι η γη είναι επίπεδη).

• Πότε είναι το Θερινό Ηλιοστάσιο;

Στις 21 Ιουνίου.

• Για ποιον λόγο έμεινε κυρίως ο Ερατοσθένης στην ιστορία;

Για την ακριβή καταμέτρηση της περιφέρειας της γης, (Πείραμα του Ερατοσθένη).

• Από ποιον πήραμε την πληροφορία για την μέτρηση της περιφέρειας της γης από τον Ερατοσθένη;

Από τον γεωγράφο Στράβωνα.

• Ποιο πρόβλημα έστειλε ο Αρχιμήδης στον Ερατοσθένη;

Το «Βοεικόν Πρόβλημα», γνωστό και ως «τα βόδια του Ήλιου». Ήταν ένα ποίημα το οποίο περιέγραφε αναλογιές βοδιών που έβοσκαν στα λιβάδια των Συρακουσών. Αν μαθηματικοποιηθεί το ποίημα αυτό, πρόκειται για ένα σύστημα 8 εξισώσεων με 8 αγνώστους.