Αρχαίος Υπολογιστής

Τα χέρια και τα πρόσωπα των αρχαίων αγαλμάτων μοιάζουν με απορρίμματα στον πάτο της θάλασσας λίγο έξω από τις ακτές της Ελλάδας. Μα δεν είναι αυτό το συναρπαστικότερο εύρημα. Προσβεβλημένα από άλατα 2000 ετών τα υψηλού επιπέδου μηχανικής γρανάζια είναι εμφανή μέρη μίας μυστήριας συσκευής που χρονολογείται στο 50 Π.Κ.Ε. Χρησιμοποιώντας την τεχνολογία των ακτινών X, και εργαζόμενοι πάνω στη συνειδητοποίηση ότι τα οδοντωτά γρανάζια αντιστοιχούν σε πρώτους αριθμούς που σχετίζονται με την Αστρονομία. Η συσκευή αποκαλύπτεται ως ο παλαιότερα γνωστός υπολογιστής που χρησιμοποιούταν για να προβλέπει εκλείψεις και να αναπαριστά τις πλανητικές κινήσεις.

Σημειώσεις

Το ξενόγλωσσο ντοκιμαντέρ “Αρχαίος Υπολογιστής”, απευθύνεται σε μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου. Πρόκειται για μία ταινία ιστορικού και αρχαιολογικού περιεχομένου που ρίχνει φως σε μία μοναδική ανακάλυψη. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, γνωστός και ως υπολογιστής ή αστρολάβος των Αντικυθήρων, ανακαλύφθηκε την άνοιξη του 1900 από μία ομάδα σφουγγαράδων, σε βάθος 60 μέτρων, ως μέρος του φορτίου μίας γαλέρας που βυθίστηκε 2000 χρόνια πριν. Μετά από μελέτη και έρευνα ετών αποκαλύπτεται πως πρόκειται για τον πρώτο υπολογιστή του κόσμου, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες για την πρόβλεψη των μελλοντικών εκλείψεων, οδηγούμενος από περίτεχνα γρανάζια που ακολουθούσαν τους επαναλαμβανόμενους κύκλους της Σελήνης. Η ταινία «προσκαλεί» τους μαθητές σε ένα συναρπαστικό ταξίδι μέσα στον χρόνο, ξαφνιάζοντάς τους ευχάριστα με τα στοιχεία που αποκαλύπτονται καθ’όλη την διάρκεια.

Εκπαιδευτικό υλικό

• Προτείνεται μία πάρουσίαση-ανάλυση του Υπολογιστή των Αντικυθήρων, καθώς και του ναυαγίου, στο οποίο ανακαλύφθηκε την άνοιξη του 1900. Οι μαθητές μαθαίνουν για τον πολύπλοκο μηχανισμό και την χρήση των οδοντωτών γραναζιών του. 
• Προτείνεται μία επίσκεψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα, όπου και εκτίθεται το μυστηριώδες αντικείμενο, καθώς και αριθμός αγαλμάτων, νομισμάτων και αγγείων από το ναυάγιο.

Ερωτήσεις-Απαντήσεις

• Πότε και πού ανακάλυψαν οι σφουγγαράδες το ναυάγιο;

Την άνοιξη του 1900, στο μικροσκοπικό νησί των Αντικυθήρων, μία ομάδα σφουγγαράδων ανακάλυψε το μοναδικό ναυάγιο μίας γαλέρας που βυθίστηκε 2000 χρόνια πριν.

• Τί γνωρίζετε για το ναυάγιο;

Το ναυάγιο αποκάλυψε έναν πλούσιο θησαυρό μαρμάρινων και μπρούτζινων γλυπτών, τα οποία προέρχονταν από Ρωμαϊκές αποκίες στη Μεσογειακή Ελλάδα. Ανάμεσα στα ευρήματα ήταν και το μυστηριώδες αντικείμενο του Υπολογιστή των Αντικυθήρων. Εν συνεχεία, το 1976, ο Γάλλος δύτης Ζακ Κουστό ηγήθηκε μίας αποστολής στο σημείο του ναυαγίου όπου ήρθαν στο φως πήλινα δοχεία, αυθεντική ξυλεία του πλοίου, μπρούτζινα αγαλματίδια, καθώς και μπρούτζινα και ασημένια νομίσματα. Σήμερα, όλα τα αντικείμενα εκτίθονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στην Αθήνα.

• Σε τί βοήθησαν τα νομίσματα που ανακαλύφθηκαν στο ναυάγιο της γαλέρας;

Βοήθησαν στην χρονολόγηση του ναυαγίου. Τα περισσότερα από τα νομίσματα κόπηκαν στην Πέργαμο και τα υπόλοιπα στην Έφεσο και χρονολογούνται μεταξύ του 70 και 60 π.Χ.

• Από πού προέρχονταν οι αμφορείς με λάδι και κρασί που ανακαλύφθηκαν στο ναυάγιο;

Οι αμφορείς προέρχονταν από την Ρόδο, την Κω και χρονολογούνται μεταξύ 65-50 π.Χ. (Βλέπουμε ότι η χρονολογία των αμφορέων συμπίπτει με αυτή των νομισμάτων).

• Από πόσα θραύσματα αποτελείται ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων;

Αποτεκείται από 82 θραύσματα, εκ των οποίων τα 7 είναι τα μεγαλύτερα.

• Από τί μέταλλο είναι κατασκευασμένος ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων;

Είναι κατασκευασμένος από χαλκό, τοποθετημένος μέσα σε ξύλινο πλαίσιο, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου έχει χαθεί λόγω της ευαισθησίας του υλικού του.

• Τί υπάρχει χαραγμένο επάνω στην επιφάνεια του μηχανισμού;

Υπάρχουν χαραγμένοι μικροσκοπικοί ελληνικοί χαρακτήρες.

• Ποιος μελέτησε πρώτος τα θραύσματα του μηχανισμού;

Πρώτος τα μελέτησε ο Άγγλος φυσικός Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις, (Derek de Solla Price),

 ο οποίος ξεκίνησε να κάνει ακτινογραφίες για να δει το εσωτερικό του μηχανισμού.

• Γιατί οι φάσεις της Σελήνης είχαν ζωτική σημασία για τους αρχαίους Έλληνες;

Γιατί με βάση τις φάσεις της Σελήνης οι αρχαίοι Έλληνες σχεδίαζαν τις θρησκευτικές τους τελετές και σηματοδοτούσαν τις ευοίωνες στιγμές για την σπορά.

• Τί περιείχε το θραύσμα F του μηχανισμού;

Περιείχε τμήμα ηλιακού ρολογιού.

• Τί προέβλεπε ο Υπολογιστής των Αντικυθήρων;

Προέβλεπε τις μελλοντικές εκλείψεις, (Σελήνης και Ήλιου), οδηγούμενος από γρανάζια που ακολουθούσαν τους επαναλαμβανόμενους κύκλους της Σελήνης.

• Με ποιο τρόπο κατόρθωσε ο κατασκευαστής του μηχανισμού να φτιάξει γρανάζια τα οποία συμβάδιζαν με την κυμαινόμενη τροχιά της Σελήνης;

Ένα γρανάζι στο πίσω μέρος του μηχανισμού, που ήταν δεμένο με το μεγάλο γρανάζι των 223 δοντιών, είχε μία περόνη. Με τον τρόπο αυτό, το γρανάζι γύριζε σε λίγο διαφορετικό άξονα.

• Κάθε ελληνική πόλη-κράτος είχε το δικό της ημερολόγιο ή όχι;

Κάθε ελληνική πόλη-κράτος είχε το δικό της ημερολόγιο.

• Ποια ονόματα μηνών, που ήταν χαραγμένα στην επιφάνεια του μηχανισμού, ξεχώρισαν οι επιστήμονες;

Λανοτρόπιος

Δωδεκατεύς

Ψυδρεύς

Φοινικαίος, (ο πρώτος μήνας του ημερολογίου)

Και οι τέσσερις μήνες ήταν του Κορινθιακού ημερολογίου. Οπότε, είτε προέρχονταν από την ίδια την Κόρινθο ή από κάποια αποικία της Κορίνθου, (όπως οι Συρακούσες στη Σικελία).

• Ποια σπουδαία προσωπικότητα καταγόταν από τις Συρακούσες;

Από τις Συρακούσες καταγόταν ο μαθηματικός και μηχανικός, Αρχιμήδης.